Urgence Hivernale - L’ouverture d’un centre d’hébergement
Etterbeek, hiver 2010-2011
Enjeux pour le quartier et les différents acteurs impliqués
RECOMMANDATIONS
L’équipe de l’asbl DIOGENES
NIVEAU COMMUNAUTAIRE
Recommandation n°1
Informer les habitants et les personnes « vivant » dans l’environnement direct des lieux d’implantation des centres d’hébergement d’urgence hivernaux : commerçants, riverains, utilisateurs de services (crèche, centre sportif, …), école, … L’information doit être dispensées sous des formes variées et adaptées (brochure, table-ronde, …) ; selon un timing étudié (information préalable à l’ouverture, régularité, ..) ; elle doit traiter entre autres du fonctionnement du centre (journée portes-ouvertes), du public (« vrais/faux sans-abri », déconstruction des a prioris) et du contexte (secteur d’aide) ; elle doit être concertée (implication des partenaires en place) et portée par un acteur spécialisé et expérimenté (ex : DIOGENES).
Recommandation n°2
Soutenir les habitants et les personnes « vivant » dans l’environnement direct des lieux d’implantation des centres d’hébergement d’urgence hivernaux. Cette activité d’écoute et de soutien doit se faire au contact direct de la population et dans une démarche proactive ; elle doit être portée par un service « tiers » (autre que le centre d’hébergement afin d’avoir un rôle de tampon éventuel), mobile et expérimenté en la matière (ex : DIOGENES) ; elle permet entre autres :
- de travailler sur les représentations et ses résultantes (ex : sans-abri = alcooliques = risques d’agressions = craintes à leur égard) ;
- d’écoute activement et de soutenir moralement ou "psychologiquement" : verbalisations des frustrations, tensions, angoisses auxquelles peuvent être soumises des personnes en contact direct avec des habitants de la rue, et dont la relation est vécue avec une forte implication personnelle et émotionnelle ;
- d’être médiateur dans les situations problématiques ou conflictuelles ;
- d’informer (public, vie en rue, centre de la rue des Champs, secteur).
Recommandation n°3
Favoriser les échanges entre le centre d’hébergement et son environnement en encourageant les mobilisations positives et les initiatives solidaires (exemple d’idées apparues cette année : petit déjeuner ou soirée conviviale mêlant les habitants du quartier et les hébergés du centre). L’implantation du centre d’hébergement peut devenir une opportunité de dépasser les préjugés et de créer du lien social. Ce travail doit faire l’objet d’un volet entier du dispositif hivernal ; au besoin, il peut être porté par un acteur tiers, en étroite collaboration avec les partenaires locaux et les intervenants du centre d’hébergement.
Recommandation n°4
Travailler les représentations que les citoyens ont des personnes sans-abri, par un travail de communication médiatique (campagne d’information) tout au long de l’année et en hiver en particulier (conférence de presse concertée). Ce travail est de la responsabilité de tout un secteur, mais pourrait être, plus particulièrement, préparé et organisé de façon professionnelle par une « cellule de coordination hiver » (incluant divers protagonistes du secteur) à l’image de ce qui s’est fait lors des hivers 2003/2004 et 2004/2005 (conférences de presse commune, désignation d’un responsable communication, …).
NIVEAU LOCAL
Recommandation n°5
Pour chaque centre d’hébergement d’urgence hivernal, mettre en place des lieux de concertation impliquant les partenaires concernés (secteur sans-abri et acteurs locaux). L’expérience de cette année à démontrer l’importance de la multiplicité de ces lieux en fonction de leur nature et de leurs objectifs :
- « Coordination technique » entre directeurs ou coordinateurs des différents projets (centre d’hébergement, travail de rue, dispositif communal, …) afin d’évaluer régulièrement la cohérence et le déroulement du dispositif dans son ensemble et de l’adapter en fonction des besoins ;
- « Comité d’accompagnement aux riverains » permettant la rencontre entre les partenaires et le quartier dans le but d’un dialogue tenant compte du vécu de chacune des parties ;
- « Groupe de travail hiver » favorisant la communication et l’échange avec le secteur de l’aide aux personnes sans-abri sous l’égide d’une « cellule de coordination hiver » dirigée par La Strada ;
- …
Recommandation n°6
Impliquer directement les acteurs locaux dans des partenariats fonctionnels à l’image de certaines activités menées par la commune d’Etterbeek lors de l’implantation du centre d’hébergement d’urgence de la rue des Champs cet hiver (cfr. Projet financé par la CCC : renforcement de la présence des GDP, installation de toilettes publiques, …). Tenir compte de l’expertise locale.
Recommandation n°7
Sensibiliser et former les acteurs locaux amenés à intervenir autour des centres d’hébergement d’urgence hivernaux (GDP, police, travailleurs de services d’aide du quartier, …). A l’image de ce qui a été effectué cet hiver, les formations doivent être dispensées par un acteur spécialisé et expérimenté en la matière (ex : DIOGENES) ; elles doivent veiller à intégrer l’expertise des différentes parties (travailleurs du centre d’hébergement, La Strada, …) ; le contenu doit se décliner tant sur le versant théorique que pratique et doit être adapté au profil des participants.
NIVEAU SECTORIEL
Recommandation n°8
Créer une « cellule de coordination hiver » amenée à préparer un plan hivernal bruxellois et à veiller à sa mise en œuvre pratique chaque année. Cette « cellule de coordination hiver » permettrait de sortir de la logique de l’acteur unique pour s’inscrire dans une visée réticulaire permettant de tirer profit des compétences de différents acteurs du secteur. La « cellule de coordination hiver » pourrait être dirigée par La Strada et devrait associer les cabinets politiques à ses travaux.
Recommandation n°9
A l’image du travail de rue effectué cet hiver par l’équipe de DIOGENES en complémentarité du centre d’hébergement de la rue des Champs à Etterbeek, il est nécessaire d’articuler le travail d’hébergement d’urgence hivernal à un travail d’accompagnement psycho-social sur le long terme. Si l’abri de nuit a une raison d’être en lui-même, il ne prend pleinement son sens qu’en faisant partie intégrante d’un vaste dispositif d’aide sociale avec lequel il doit maintenir des liens étroits pour permettre le cas échéant d’offrir un véritable tremplin vers l’accompagnement. A cette fin, loin de l’internalisation des services dans une institution, le dispositif se doit d’être global et réticulaire.
Recommandation n°10
Veiller à maximiser le savoir-faire de professionnels amenés à opérer dans et autour des centres d’hébergement d’urgence hivernaux. A cette fin, on pourrait imaginer la constitution d’une petite équipe volante permanente dont les travailleurs seraient détachés dans différents service d’aide du secteur sans-abri pendant l’année et mobilisés en hiver pour le dispositif ou, en cas de nécessité, dans les situations de crises. L’expérience d’un détachement de travailleur de DIOGENES dans le dispositif hivernal 2004/2005 peut servir d’inspiration à cette idée.
NIVEAU DES CENTRES D’HEBERGEMENT D’URGENCE
Recommandation n°11
Quitter le modèle de l’ « usine social » (forte concentration de personnes dans des centres de grande capacité) pour privilégier un modèle basé sur plusieurs petites structures disséminées dans la ville. Les différentes structures pourraient être animées par des logiques propres et complémentaires (en termes d’objectifs, de public, de modalités de fonctionnement, …) et pourraient être gérées par des institutions différentes en fonction des expertises. Ce modèle comporte des avantages à différents niveaux : pour le quartier (limitation des nuisances, plus de possibilités d’échanges et de contacts, …) ; pour les travailleurs (conditions de travail plus confortables, problèmes plus facile à canaliser, …) ; pour les hébergés (climat plus serein, baisse du sentiment d’insécurité, …)
Recommandation n°12
Créer des alternatives aux centres d’hébergement d’urgence « classiques » en développant des modèles de dispositifs hivernaux articulés directement sur le logement : projets d’ « accès directs de la rue au logement » ; logements de transit avec accompagnements intensifs ; hôtel social ; … Nécessité de diversifier les types de mises à l’abri en hiver et les relais vers la réhabilitation sociale qui y sont associés
Recommandation n°13
A l’image des deux réunions « Espaces de parole » organisées cet hiver par La Strada, en étroite collaboration avec DIOGENES, favoriser les lieux d’expression qui permettent aux habitants de la rue, de se prononcer sur le fonctionnement du dispositif hivernal.
NIVEAU GENERAL
Recommandation n°14
Tenir compte des conclusions de la Conférence Européenne de Consensus sur le Sans-abrisme 2010 susceptibles d’avoir un impact sur la question de l’urgence sociale. Ainsi, à titre d’exemple, peut-on souligner que, dans les villes ayant mis en place un ambitieux programme de type « housing first », l’on enregistre une diminution du nombre de places nécessaires en hébergement (d’urgence).
Recommandation n°15
Prendre des mesures structurelles en matière d’accès au logement à Bruxelles. Mais aussi… lutter contre les logements vides, étendre le parc des SISP, promouvoir les AIS auprès du grand public, augmenter le nombre de logements de transit, financer les projets d’habitat accompagné et d’accès directs de la rue au logement, …
Urgentie in de winter – De opening van een opvangcentrum
Etterbeek, winter 2010-2011
Inzet voor de wijk en voor de verschillende betrokken actoren
SAMENVATTING
OP HET NIVEAU VAN DE GEMEENSCHAP
Aanbeveling nr. 1
Het informeren van de bewoners en personen die in de onmiddellijke omgeving « leven » van de inplanting van de centra voor dringende winteropvang van de komst ervan : handelaars, buurtbewoners, gebruikers van diensten (kinderdagverblijven, sportcentra, scholen, …). De informatie moet verspreid worden onder verschillende en aangepaste vormen (brochure, infoavond, ..) en volgens een bestudeerde timing (voorafgaand aan de opening, regelmatig, …). De informatie moet handelen over de werking van het centrum (open-deur-dag), het publiek (echte en valse thuislozen, tegengaan van vooroordelen) en van de context (hulpver-leningssector). De gegeven informatie moet op voorhand overlegd zijn (betrokkenheid van de partners op het terrein) en gedragen door een ervaren en gespecialiseerde actor (vb. Diogenes).
Aanbeveling nr. 2
Het bijstaan van bewoners en personen die in de onmiddellijke omgeving « leven » van de centra voor dringende winteropvang. Dit luisteren en ondersteunen moet gebeuren in direct contact met de bevolking en op proactieve wijze : gedragen door een dienst extern aan het centrum voor dringende winteropvang (bufferfunctie), mobiel en met ervaring op het terrein (vb. Diogenes). Dit laat o.a. toe :
• te werken aan de voorstellingen en de gevolgen ervan (vb. Thuisloos = alcohol-verslaafd = risico op agressie = angst)
• actief te luisteren en morele en psychologische steun te beiden : verwoorden van de frustraties, spanningen en angsten waaraan mensen in direct contact met thuislozen ten prooi kunnen vallen en voor wie de relatie op een sterke persoonlijke en emotionele wijze wordt ervaren
• bemiddelaar te zijn in problematische en conflictueuze situaties
• te informeren (publiek, het leven op straat, het centrum zelf, de sector)
Aanbeveling nr. 3
Het bevorderen van uitwisseling tussen het opvangcentrum en zijn omgeving door het aanmoedigen van positieve acties en solidaire initiatieven (vb. Ontbijt of gezellige avond met een menging van de buurtbewoners en de gebruikers van het centrum). De inplanting van een opvangcentrum kan een gelegenheid worden om de vooroordelen achter zich te laten en sociale banden de creëren. Dit werk moet een volwaardig luik worden van de winteropvang, in nodig kan het gedragen worden door een derde in nauwe samenwerking met de lokale partners en de actoren rond het opvangcentrum.
Aanbeveling nr. 4
Het werken aan de voorstellingen die de burgers zich maken van thuislozen via een gemediatiseerde communicatiecampagne (informatiecampagne) gedurende het hele jaar en meer in het bijzonder in de winter (persconferentie). Dit werk is de verantwoordelijkheid van de gehele sector maar zou meer in het bijzonder op een professionele manier kunnen voorbereid en georganiseerd worden door een « Cel coördinatie winteropvang » naar het voorbeeld van het werk geleverd gedurende de winters 2003/2004 en 2004/2005 (gemeenschappelijke persconferentie, aanwijzing van een verantwoordelijke communicatie, …).
OP HET LOKAAL NIVEAU
Aanbeveling nr. 5
Voor elk opvangcentrum moet er een overlegorgaan worden gecreëerd dat de betrokken partners bij elkaar brengt (thuislozensector en lokale actoren). De ervaringen dit jaar hebben het belang van deze veelheid aan overlegstructuren aangetoond, in functie van hun aard en hun doelen :
• « Technische coördinatie » tussen directeurs en coördinatoren van verschillende projecten (opvangcentrum, straathoekwerk, gemeente, ..) met als doel het evalueren van het verloop van de winteropvang in zijn geheel en aanpassingen door te voeren in functie van de noden;
• « Begeleidingscomité buurtbewoners » : de ontmoeting tussen buurtbewoners en de partners met als doel de dialoog te organiseren rekening houdend met de ervaring van alle partners;
• « Werkgroep winteropvang » : het bevorderen van de communicatie en de uitwisseling met de sector thuislozenzorg binnen een « cel coördinatie winteropvang » geleid door La Strada
Aanbeveling nr. 6
Het direct betrekken van de plaatselijke actoren in functionele samenwerkingsverbanden naar het voorbeeld van de activiteiten uitgewerkt door de gemeente Etterbeek bij de inplanting van het centrum voor dringende winteropvang in de Veldstraat (vb. Project gefinancierd door de GGC : versterking van de aanwezigheid van de stadswachten, inrichten van openbare toiletten, …). Rekening houden met de expertise van de lokale besturen.
Aanbeveling nr. 7
Het sensibiliseren en vormen van de plaatselijke actoren die betrokken zullen zijn bij het centrum voor dringende winteropvang (stadswachten, politie, personeel van sociale diensten in de wijk, …). Naar het voorbeeld van wat deze winter is uitgewerkt moet de vorming gegeven worden door gespecialiseerde en ervaren diensten (vb. Diogenes). Er moet gewaakt worden over het integreren van de kennis van de verschillende partners (het opvangcentrum, La Strada, …). De vorming moet bestaan uit zowel een theoretisch gedeelte als een praktisch gedeelte en aangepast aan het profiel van de deelnemers.
OP HET NIVEAU VAN DE SECTOR
Aanbeveling nr. 8
Het creëren van een « Cel coördinatie winteropvang » die een Brussels winterplan opstelt en waakt over de jaarlijkse implementatie. Deze « Cel coördinatie winteropvang » laat toe uit te breken uit de logica van de unieke operator en zich in te schrijven in een netwerk dat voordeel kan halen uit de kennis van verschillende actoren binnen de sector. De “Cel coördinatie winteropvang” zou kunnen geleid worden door La Strada en zou de ministeriele kabinetten moeten integreren in haar werkzaamheden.
Aanbeveling nr. 9
Naar het voorbeeld van het straathoekwerk gedaan door het team van Diogenes ter aanvulling van het opvangcentrum in de Veldstraat te Etterbeek is het noodzakelijk het werk gedaan door de noodopvang te koppelen aan psychosociaal werk op lange termijn. Nachtopvang op zich is zinvol, maar wordt dat pas echt wanneer het zijn plaats vindt binnen een brede waaier van sociale hulpverlening waarmee het nauwe banden moet hebben om een echte springplank te worden naar begeleiding. Met dit voor ogen en ver van het internaliseren van alle diensten in één organisatie, is het noodzakelijk dat de winteropvang globaal is en ingebed in een netwerk.
Aanbeveling nr. 10
Waken over het maximaliseren van het kunnen van de professionele krachten die in en rond de centra voor winteropvang zullen werken. Men kan nadenken over de creatie van een permanent “vliegend team” waarvan de leden worden gedetacheerd naar de verschillende diensten binnen de sector thuislozenzorg en gemobiliseerd gedurende de winter voor de dringende opvang of in geval van nood. De ervaringen opgedaan met de detachering van een personeelslid van Diogenes in de winter 2004/2005 kan als voorbeeld dienen.
HET NIVEAU VAN DE CENTRA VOOR DRINGENDE OPVANG
Aanbeveling nr. 11
Het model van de “sociale fabriek” verlaten (sterke concentratie van mensen in centra met grote capaciteit) ten voordele van een model gebaseerd op meerdere kleinere structuren verspreid over de stad. De verschillende structuren zouden kunnen geleid worden op basis van een eigen logica die onderling aanvullend is (doelen, publiek, functionering,..) en zouden kunnen geleid worden door verschillende organisaties naar gelang hun expertise. Dit model biedt verschillende voordelen : voor de buurt (beperking van de overlast, meer mogelijkheden tot contact en uitwisseling, ..) ; voor het personeel (betere arbeidsvoorwaarden, problemen kunnen gemakkelijker aangepakt worden,…) ; voor de gebruikers (rustiger klimaat, daling van het onveiligheidsgevoel, …).
Aanbeveling nr. 12
Het creëren van alternatieven voor de klassieke centra voor dringende opvang door het uitwerken van modellen van winteropvang gekoppeld aan het hebben van een woonst : projecten van directe toegang tot een woning vanop de straat ; transitwoningen met intensieve begeleiding ; sociaal hotel ; …. Het is noodzakelijk de diverse vormen van onderdak aangeboden in de winter te diversifiëren alsook de link met sociale rehabilitatie die er aan verbonden is.
Aanbeveling nr. 13
Naar het voorbeeld van de twee “Spreek Ruimten” die deze winter werden georganiseerd door La Strada in samenwerking met Diogenes, dienen zulke plaatsen waar men het woord kan nemen aangemoedigd te worden. Het zijn plekken die straatbewoners de gelegenheid geven zich uit te spreken over de organisatie van de winteropvang.
HET ALGEMEEN NIVEAU
Aanbeveling nr. 14
Er dient rekening gehouden te worden met de besluiten van de Europese Consensus-conferentie betreffende thuisloosheid georganiseerd in 2010 die mogelijks een invloed zal hebben op het vraagstuk van de sociale urgentie. Zo kunnen we bij wijze van voorbeeld onderstrepen dat de steden die een ambitieus programma van het type “Housing first” hebben opgezet een daling van het aantal plaatsen nodig in de noodopvang hebben kunnen optekenen.
Aanbeveling nr. 15
Het nemen van structurele maatregelen op het vlak van toegang tot woningen in Brussel. Maar ook …. het bestrijden van leegstand, het uitbreiden van sociale woningen, het promoten van sociale verhuurkantoren bij het grote publiek, het verhogen van het aantal transitwoningen, het financieren van projecten begeleid wonen en directe toegang tot een woning van op de straat.
